شرح روشهای فنی و حقوقی کنترل نفوذ آب زیرزمینی بداخل گود و وجود قنات در حین گودبرداری با بازخوانی پرونده ، نحوه نوشتن گزارش گودبرداری در مواردیکه سازه نگهبان ناقص اجرا شده لیکن اجرای فونداسیون ضروری است ، نحوه دادن گزارش تخلف توسط ناظر بدلیل عدم صلاحیت مجری ذیصلاح و عدم صلاحیت سایر پیمانکاران جزء

متن پیش روی برگردان فایل صوتی است که به همت گروه نگارش آماده و در اختیار شما قرار گرفته است.

مرجع حقوق مهندسی ایران همیار و همراه جامعه مهندسی ایران

موضوع این جلسه در خصوص شرح روش های فنی و حقوقی مربوط به کنترل آب های زیر زمینی در داخل گود های عمیق می باشد و همچنین در مواردی که درحین گودبرداری با قنات روبرو می شویم.میخواهیم این بحث بسیار مهم فنی و حقوقی را تشریح نماییم. بسیار دیده شده است که درحین گودبرداری های عمیق مخصوصاً در مناطق شمال شهر تهران وقتی که حدود 6یا7متر از گود پائین می رویم مشاهده می کنیم که از دیواره های گود آب زیرزمینی  به داخل گود تراوش می کند.سئوالی دراینجا پیش می آید که وظیفه مهندس ناظرسازه در این گونه موارد چیست و چه باید بکند؟

دراینگونه مواقع مهندس ناظر سازه و یا تک ناظره در گزارشاتش قید نماید که مالک باید زهکشی کف گود را انجام دهد که این زهکشی نیاز به نقشه و مشخصات مخصوص دارد.اما این ارائه نقشه جزء وظایف مهندس ناظر سازه و یا تک ناظره نمی باشد بنابراین مالک را ملزم نماید تا با مراجعه به یک مشاوردر زمینه ژئوتکنیک و زهکش ، نسبت به تهیه نقشه و مشخصات زهکشی گود اقدام و جهت نظارت به ناظر سازه ارائه نماید.مهندس ناظر سازه اجازه ندارد خودسرانه نقشه زهکش به مالک ارائه دهد بلکه باید مالک را ملزم کند تا از مشاور متخصص د رزمینه زهکشی آبهای زیرزمینی کار نقشه ها را تهیه و تحویل ناظر دهد. اگر مالک دراین زمینه با ناظر همکاری لازم به عمل نیاورد باید ناظر دستور جلوگیری از کار را صادر نماید.

معمولاًدر گودهای عمیق مالکین خود به دنبال راه کارهایی می باشند که بعضی از آنها قانونی و کار راه انداز بوده و بعضی هم غیر قانونی می باشد .

دراینگونه مواقع که در داخل گود آب تراوش می شود مهندسان محاسب باید فشار uplift را در نظر بگیرند. همچنین ناظر سازه و تک ناظره باید در دستور کاری استفاده از موادآب بند نفوذ گر گرین سیل را به سازنده و مالک برای مصرف در دیوار حائل و فونداسیون را پیشنهاد دهدتا درطرح اختلاط بتن این مواد را در نظر بگیرد.وقتی که از مواد آب بند استفاده شود دیگر نیازی به زهکشی دائم وجود ندارد و باید از زهکش موقت استفاده کرد که بوسیله پمپ آب را پمپاژ کرده و خارج می کنند .

• همانگونه که استحضار دارید در منطقه میرداماد تهران سطح آب زیرزمینی بالاست و وقتی که حدود 6یا7متر گودبرداری کنید به آب فراوانی خواهید رسید. متاسفانه درگذشته که مواد آب بند نفوذگر گرین سیل به بازار نیامده بود و یا شاید مالکین و سازندگان این مواد را نمی شناختند درحین گودبرداری وقتی به آب میرسیدند آن را با توجه به شیب کف گود به داخل چاهی هدایت کرده و توسط پمپ آب قوی آن را به بیرون گود و به داخل جوی آب کنار خیابان هدایت میکردند.سپس بعد از اجرای فونداسیون ؛ اقدام به ایزولاسیون آن میکردند. درخیلی از برجهای منطقه میرداماد در قسمت تاسیسات اتاقی وجود دارد به نام اتاق پمپاژ؛ که به صورت دائم این پمپ ها روشن بوده و اقدام به پمپاژ آب به بیرون ساختمان می کنند. دریک برج که پمپ آب دچار نقص فنی شده بود آب تا طبقه منفی 3 بالا آمده بود.بنابراین قابل ذکر است که ایزولاسیون توسط قیر و گونی جوابگو آب بند کردن دیوار حائل و فونداسیون نمی باشد و باید حتماً از مواد گرین سیل استفاده شودزیرا آب فشار دارد و از قیرو گونی عبور خواهد کرد.

استفاده از لوله های زهکش سوراخ دار برای زهکش موقت کف گود لازم و بدون اشکال است.

بنابراین برای زهکشی دائم و اصولی نیاز به مشاور زهکش و ژئوتکنیک میباشد که ناظر باید این مورد را طی دستورکاری به مالک تفهیم و ابلاغ نموده و استفاده از گرین سیل را هم به مالک پیشنهاد نماید.و باید مالک را قانع کرده که استفاده از پمپاژ دائم در زمان بهره برداری از ساختمان دارای بار مالی و مشکلات خاص خود می باشد .

• چنانچه درحین گودبرداری قناتی در داخل گود مشاهده کردید باید به عنوان ناظر سازه موضوع را گزارش کرده و به مالک دستور کار لایروبی قنات را ابلاغ نمایید که اگر در کف گود آبی وجود دارد باید به روش های متفاوت و اصولی این آب را به سمت قنات هدایت نماید.همچنین نکته بسیار مهم اینکه در دستور کار باید ذکر گردد که مالک به هیچ عنوان اجازه مسدود و کور کردن قنات را ندارد ولو اینکه قنات خشک باشد. ناظرین به هیچ عنوان نباید زیر بار این موضوع بروند و اجازه مسدود کردن قنات را به مالک بدهند حتی اگر خشک باشد زیرا ممکن است این قنات در فصل کم آبی و موقت خشک شده باشد و در فصل پرآبی مجدداً فعال گردیده و خاک زیر فونداسیون را دچار آبشستگی کرده و مانند حادثه تبریز ساختمان نو ساز همسایه واژگون گردد.

بنابراین ناظر باید در صورت برخورد به قنات ؛ در گزارشاتش این موضوع را قید کرده و نحوه هدایت قنات را طی دستور کاری به مالک ابلاغ نماید.

دراینجا دو حالت ممکن است پیش بیاید:

• یا فونداسیون روی قنات قرار میگیرد یعنی اینکه رقوم کف فونداسیون بالاتر از رقوم ارتفاعی قنات است .
• یا رقوم فونداسیون پایین تر از رقوم ارتفاعی قنات می باشد مثلاً 10متر زیر قنات باید فونداسیون اجرا گردد.

در هردو حالت فوق باید با نظر مشاور ژئوتکنیک عمل گردد

اما نظر فنی در نهایت این خواهد بود که باید مسیر قنات تغییر کند.بطوری که از محل گود و زیر پی دور گردد و این امکان وجود دارد که مسیر انحرافی موقت قنات از داخل ملک همسایه عبور داده شود که این مورد خود مشکلات حقوقی مختص به خود را داشته که جلوتر دراین خصوص توضیح خواهیم داد.بعد از انحراف قنات و عبور از ملک همسایه مجدداً در انتها باید قنات به مسیر  اصلی خود برگردد که در شکل زیر دراین خصوص توضیح لازم داده خواهد شد.

گودبرداری باید برای مدتی متوقف گردد و توسط مقنی مسیر قنات منحرف گردیده و بعد از عبور از کنار گود مجدداً مطابق شکل زیر به مسیر اصلی خود برمیگردد و سپس گودبرداری ادامه پیدا میکند .

پلان کندن قنات جدید به موازات قنات قدیمی در زیر ساختمانهای مجاور  

پلان کندن قنات جدید به موازات قنات قدیمی در زیر ساختمانهای مجاور

حقوق مهندسی

برشی از مقطع گودبرداری جهت نمایش مسیر کندن چاه و لوله گذاری بر روی فونداسیون   

برشی از مقطع گودبرداری جهت نمایش مسیر کندن چاه و لوله گذاری بر روی فونداسیون

حقوق مهندسی

• در تصویر شماره یک پلان ABCD را مثلاً به عمق 20 متر خاکبرداری کرده ایم قنات موجود در نقطه A^‘ به پلان نزدیک شده است و نقطه خروجی آن نقطه B^‘ است. در  اینجا تراز فونداسیون پائینتر از تراز قنات است. به عنوان مثال تراز قنات در عمق 3 متری و عمق گودبرداری 20 متر میباشد. پس باید تا 17 متر زیر تراز قنات خاکبرداری انجام دهیم. در این عمق قطعاً آب قنات اجازه عملیات را نخواهد داد. پس زمانی که به تراز کف قنات میرسیم عملیات خاکبرداری را متوقف کرده و لوله‌ای موقتی جهت هدایت آب از نقطه A^‘ تا B^‘ در داخل گود تعبیه میکنیم. بعد از زیر خانه همسایه به شرطی که زیرزمین نداشته باشد مسیری موازی مانند A’B’  قنات دیگری در تراز همان قنات اصلی حفر میکنیم.(در صورت وجود زیرزمین در ملک همسایه  بایستی از مسیر دیگری قنات موقت را حفر کنیم حتی اگر طول قنات موقت زیاد باشد).در صورتی که همسایه نسبت به این ورود به حرز معترض بود باید ایشان را قانع کنید که این قنات موقت بوده و بعد از پایان کار آن را برمیداریم و بعد از آن، گودبرداری را انجام داده و فونداسیون را اجرا میکنیم. سپس به تصویر شماره 2 رجوع میشود. در تصویر شماره 2 یک برش نشان داده شده است. در این تصویر از نقاط A^‘ و B^‘  چاه هایی تا عمقی که به روی فونداسیون می‌رسد، حفر میکنیم. بعد لوله‌ای به قطر مناسب بر روی فونداسیون جهت عبور آب قنات در نظر میگیریم. آب قنات از این مسیر پایین آمده و بر اساس قانون برنولی به سمت بالا حرکت کرده و به نقطه B^‘ میرسد. سپس قناتی را که زیر ملک همسایه حفر کرده اید را باید مسدود نمایید.
• برخی از سازنده‌ها شکل شماره 2 را اجرا نکرده و فقط شکل شماره 1 را اجرا میکنند که در این صورت آب را به زیر پلاک مجاور منتقل کرده‌اند، که میتواند باعث طرح دعوا وشکایت از سازنده گردد.اگر قناتی روی تراز فونداسیون باشد و سازنده نسبت به آن بی توجهی کند و مسیر قنات را مسدود نماید آثار مخربی مانند آبشستگی دیوار حائل، و نشست ساختمان، بر سازه تحمیل خواهد کرد. مهندس ناظر باید همه موارد را در گزارشات ارسالی به شهرداری ذکر کند  تا تاوان ندهد.

موضوع مهم بعدی دراین جلسه ؛ بحث مهم گودبرداری و اجرای سازه نگهبان می باشد.

• مواردی وجود دارد که سازنده گودبرداری را با حفظ سپر خاکی اجرا نموده ولی سازه نگهبان را بطور ناقص انجام داده است. شهرداری بجای ملزم نمودن سازنده به تکمیل سازه نگهبان از اجرای فونداسیون ممانعت بعمل می آورد. در صورتیکه ناظر به این نتیجه برسدکه اجرای فونداسیون تا حدودی می‌تواند به حفظ و پایداری خاک زیر پلاک مجاور کمک کند؛ باید گزارشی به شهرداری بدهد مبنی بر اینکه: مالک در حال آرماتور بندی و قالب بندی فونداسیون بوده لیکن سازه نگهبان آن ناقص است و تخلف فقط به دلیل عدم اجرا یا نقص در اجرای سازه نگهبان است و نباید از ادامه عملیات جلوگیری بعمل آید. در صورت ضروری بودن اجرای فونداسیون؛ ناظر باید بنویسد که جلوگیری از عملیات اجرایی ساختمان، می‌تواند باعث ریزش پلاکهای مجاور شود. لذا برای جلوگیری از ریزش پلاکهای مجاور انجام بتن‌ریزی فونداسیون بلا مانع است که می‌بایست مالک را موظف به اصلاح یا اجرای سازه نگهبان کنید.

نحوه گزارش دادن مهندس ناظر به دلیل اینکه مجری ذیصلاح در کارگاه وجود ندارد یا صلاحیت اجرا ندارد وپیمانکاران جزء و کارگران نیز صلاحیت اجرا ندارند.

مهندس ناظر در گزارش مرحله‌ای بایستی عنوان کند که:

مجری ذیصلاح در کارگاه ساختمانی حضور ندارد و یا مجری ذیصلاح صلاحیت اجرا ندارد و از مصالح غیر استاندارد و تاریخ مصرف گذشته استفاده میکنند. و باید کلیه تخلفات مجری و سازنده و پیمانکاران را عنوان ‌کند.

باید در نظر داشت که در هنگام وقوع حوادث، مسئولیت اصلی بر عهده مجری ذیصلاح است.

بازخوانی پرونده

پرونده های زیادی وجود دارد که  در حوادث جانی و مالی حادث شده؛ سازنده قرارداد منعقد شده بین  خود و مجری ذیصلاح را به همراه مبحث دوم مقرات ملی به دادسرای کیفری ارائه داده و  مجری ذیصلاح 100% تقصیر گرفته است.

دریکی از مناطق شهر تهران گودبرداری عمیقی به عمق 20 متر در حال اجرا بود.

مالک، پایدارسازی دیواره گود را به روش نیلینگ انجام داده بود و  مهندس ناظرگزارشات را در موعد تحویل داده بود. مجری ذیصلاح با مالک قرارداد سه ساله منعقد کرده و نسبت به کار کاملاً بی توجه بود. مالک پلاک مجاور از سازنده به علت اجرای عملیات نیلینگ شکایت کیفری می‌کند و پرونده به دادسرای کیفری ارجاع می‌گردد. بازپرس دادسرای کیفری مالک را احضار میکند که چرا زیر ساختمان پلاک مجاور نیلینگ انجام داده است. از آنجایی که مالک بسیار حرفه ای بود مبحث دوم از مقررات ملی ساختمان و قرداد منعقد شده بین خودش و مجری ذیصلاح را به بازپرس نشان میدهد. و میگوید که او فقط سرمایه‌گذار است و مجری کارها را انجام می‌دهد. قاضی قرار منع تعقیب برای سازنده صادر کرد چون در مشتکی عنه آن پرونده اسامی ناظر و مجری ذکر شده بود و هر دو را احضار کردند و بخاطر اینکه ناظر گزارش در موعد داده بود خلاص می شود ولی مجری به علت  عدم حضور در دادگاه، قرار جلبش از طرف قاضی صادرمیگردد و مجری را دستبند به دست به دادگاه می آوردند؛ که چرا ورود به حرز کرده است؟ مجری بازداشت میشود وبا قرار دادن وثیقه از بازداشت خارج گردیده و به مهندس میررضوی رجوع میکند. مهندس میررضوی در دفاع از مجری رو به قاضی بیان می‌کند: درست است که مجری ذیصلاح به علت ترک فعل مقصر است لیکن قراردادبین پیمانکاران جزء را مالک منعقد کرده است و او آمره اصلی بوده است. در نهایت درصد تقصیر مجری از100 درصد به 50 درصد کاهش می‌یابد. و در کارشناسی یکنفره مجری 50%، سازنده 30% و پیمانکار نیلینگ کار 20% تقصیر گرفتند. مهندس ناظر چون گزارش را در موعد مبنی بر اخذ رضایتنامه محضری از پلاک مجاور داده بود تبرئه شد.