ادامه آموزش روش هایی که منجر به تبرئه مهندس ناظر در مرحله گودبرداری در دادگاه خواهد شد ، و بحث پیرامون چگونگی کنترل مسئولیت مهندس ناظر برای حالت عدم اطلاع مالک به ناظر در اجرای اسکلت اصلی ساختمان

 

متن پیش روی برگردان فایل صوتی است که به همت گروه نگارش آماده و در اختیار شما قرار گرفته است.

مرجع حقوق مهندسی ایران همیار و همراه جامعه مهندسی ایران

در جلسه قبل چهار پرونده مورد بازخوانی قرار گرفت و سپس به بیان روشهایی که مهندس ناظر با عمل به آن تبرئه می شود پرداخته شد. اما یک حالت بسیار مهم دیگر در این بحث باقی مانده است که در این جلسه شرح داده می شود. این حالت، بحرانی ترین حالت ممکن می باشد که وقتی مهندس ناظر برای بازدید به ساختمان تحت نظارتش مراجعه می نماید، ملاحظه می کند که مالک تخریب بنای قدیمی ملک را به پایان رسانده و در حال گودبرداری است. در حالیکه مهندس ناظر بی اطلاع از اخذ پروانه ساخت توسط مالک بوده و مالک نیز برای اخذ تائیدیه برگه شروع عملیات به مهندس ناظر رجوع نکرده و هیچگونه اطلاعی به مهندس ناظر نداده است.

علی رغم سخت و دشوار بودن مدیریت این حالت اما می توان راهکاری برای رهایی از آن یافت. علت سختی و پیچیدگی مدیریت این حالت، آن است که مهندس ناظر در این  مرحله دیگر نمی تواند دستور توقف بدهد، چراکه مالک در حال نصب و اجرای سازه نگهبان می باشد. اما راهکار و شیوه مدیریت این حالت بسته به شرایط گود، حالتهای خاصی دارد. قبل از اینکه راهکار مذکور شرح داده شود، به مهندسین ناظر عمران توصیه می شود از زمان بعهده گرفتن مسئولیت نظارت یک ساختمان، هرگونه فعالیت در آنرا تحت نظر قرار داده تا از ابتدای شروع عملیات در جریان امور باشند.

• فرض می کنیم مهندس ناظر ساختمانی که پروانه ساخت آن صادر شده و مالک تاکنون تقاضایی برای اخذ تائیدیه شروع عملیات ننموده است، هنگامی که برای بازدید از وضعیت ملک مراجعه می کند با این صحنه مواجه می شود که مالک عملیات تخریب بنای قدیمی را به پایان رسانده و در حال عملیات خاکبرداری است. بر فرض عمق گودبرداری مطابق نقشه های مصوب 4 متر باشد، وضعیت پلاکهای مجاور بافت فرسوده بوده و امکان ریزش آنها بسیارزیاد است. در چنین حالتی مهندس ناظر نباید به هیچ وجه شروع عملیات را تائید کند، چون با این کار، عملاً از ابتدا تا کنون، به تمامی فعالیت های مالک، تائیدیه داده است.

بنابراین می بایست در ابتدا وضعیت پایداری گود، وضعیت نقشه های سازه نگهبان موجود و وضعیت روانشناختی مالک را سنجید و از یک نفر کارشناس با تجربه نیز مشاوره گرفت. بر فرض زمانی که مهندس ناظر برای بازدید به ملک مراجعه می کند مشاهده می نماید که مالک 5/2 متر از 4 متر عمق کلی گودبرداری را خاکبرداری کرده و 5/1 متر از عمق گودبرداری باقی مانده است. بدیهی است در این حالت، دیگر نقشه های سازه نگهبان کارایی ندارد و اجرای آن عملی نیست. بنابراین اولین کاری که مهندس ناظر می بایست انجام دهد این است که با شهرداری مکاتبه کرده و شهرداری را در جریان ماوقع قرار دهد. برای پروژه های واقع در شهر تهران مهندس ناظر می بایست به شهرداری ناحیه ای که ملک در آن واقع شده است و اگر پروژه در شهرستان باشد، می بایست به شهرداری منطقه مراجعه نمایند. پس از مراجعه مهندس ناظر به شهرداری لازم است بر روی یک کاغذ سفید A4، گزارشی خطاب به شهرداری بنویسد. این نامه حتما باید تحویل دبیرخانه شهرداری شده و بابت آن از دبیرخانه رسید دریافت گردد، اگر دبیرخانه شهرداری از ارائه رسید ممانعت بعمل آورد، نامه باید نزد معاون شهرسازی ناحیه و یا منطقه برده شده و به ایشان تذکر داده شود که “نامه در این زمان تحویل جنابعالی گردید” از طرفی می بایست طی یک اظهارنامه قضایی مراتب به شهردار منطقه ابلاغ شود:

“جناب آقای … شهردار محترم ناحیه / منطقه …

اینجانب … به کد ملی … (مشخصات مهندس ناظر)، به عنوان مهندس ناظر ساختمان به شماره پرونده شهرسازی … و به آدرس واقع در … بدین وسیله به اطلاع می­رساند مالک آقای … بدون درخواست تاییدیه شروع عملیات و بدون اطلاع اینجانب اقدام به اتمام عملیات تخریب نموده است و در حال حاضر در حال انجام گودبرداری می باشد. با توجه به اینکه (به فرض) عمق گودبرداری مطابق نقشه های مصوب ۴ متر می باشد و تاکنون حدود 5/2 متر خاکبرداری شده است و پلاک های مجاور نیز بافت فرسوده هستند و امکان ریزش آنها نیز زیاد می‌باشد (بزرگنمایی شود به جهت ایجاد حساسیت و نشان دادن وضعیت بحرانی گود) بنابراین نقشه های سازه نگهبان مصوب مطابق با شرایط گودبرداری نیست و قابلیت اجرا ندارند. لذا خواهشمند است مالک را موظف نمایید تا در اسرع وقت با مراجعه به مهندس محاسب پروژه و تهیه نقشه های سازه نگهبان جدید، توسط مجری صاحب صلاحیت نسبت به پایدارسازی دیوارهای گود اقدام نماید. ضمنا از ادامه عملیات خاکبرداری توسط مالک جلوگیری بعمل آورید.”

اگر چنانچه مهندس ناظر با توجه به وضعیت روانشناختی مالک مشاهده کرد و متوجه شد که مالک اهمیتی برای مراجعه به مهندس محاسب و تهیه نقشه های سازه نگهبان جدید قائل نیست، توصیه می شود مهندس ناظر با توجه به مسئولیتی که دارد و نیز با توجه به نقشه های سازه نگهبان اولیه جهت پایدارسازی گود راهکارهایی به مالک به صورت شفاهی اعلام نماید (حتماً به صورت شفاهی باشد)، برای مثال مالک به کمک مش میلگرد و شاتکریت و تیر آهن به عنوان پشت بند و غیره… دیوارهای گود را پایدار سازی کند.

در نامه ای که به شهرداری نوشته می شود حتماً قید گردد که از ادامه عملیات خاکبرداری توسط مالک جلوگیری به عمل آید، چراکه هنوز 5/1 متر خاکبرداری از عملیات گودبرداری برای رسیدن به کف گود (با فرض 4 متر عمق گودبرداری) باقی مانده است. برفرض شهرداری پس از ارسال و ابلاغ نامه توسط مهندس ناظر، عملیات را متوقف نمود و ماشین آلات مالک یا سازنده را توقیف کرد، بنابراین تا زمانی که نقشه های سازه نگهبان جدید آماده شوند مدت زمانی صرف می گردد و در این فاصله زمانی ممکن است ساختمان پلاک های مجاور به داخل گود ریزش کنند. به همین جهت مهندس ناظر موظف است فوراً به طور شفاهی تذکرات و راهکارهایی به مالک در جهت پایدارسازی گود ارائه نماید و نیز از لحاظ روانشناختی مالک را مجاب کند که در صورت ریزش ساختمان پلاک مجاور تبعات سنگینی برای مالک و مهندس ناظر در انتظار است که حتی می‌تواند قصاص و حبس را در پی داشته باشد. مجددا اگر مهندس ناظر ملاحظه نمود که مالک از همکاری برای پایدارسازی گود ممانعت می نماید و نیز از کارگران اتباع بیگانه (افغانی) فاقد پروانه کار استفاده می‌کند نامه‌ای خطاب به بازرسی اداره کار بنویسد و رسید دریافت نماید، در نامه قید شود :

“موارد ایمنی در حین انجام عملیات گودبرداری رعایت نمی‌شود (موارد عدم رعایت ایمنی قید گردد) و نیز کارگران اتباع بیگانه (افغانی) فاقد پروانه کار در کارگاه مشغول بکار می باشند.”

در واقع مهندس ناظر با انجام این امور مالک را تحت فشار قرار می دهد تا با مراجعه به مهندس محاسب، نقشه های سازه نگهبان جدید اخذ نماید. توصیه می‌شود مهندس ناظر کتباً نقشه سازه نگهبان به مالک تحویل ندهد، اگرچه پرونده‌هایی موجود است که با عدم تحویل نقشه سازه نگهبان توسط مهندس ناظر به مالک برای مهندسین ناظر مشکلاتی ایجاد شده است اما بهتر است مهندس ناظر به صورت شفاهی روش ایمن سازی و پایدارسازی گود را به مالک فورا بیان نماید و مالک با بکارگیری این راهکارها تا تهیه نقشه های سازه نگهبان جدید که متناسب با شرایط گود می باشد، از خطر ریزش گود جلوگیری بعمل آورد.

 پس از تحویل نامه به شرح مذکور توسط مهندس ناظر به شهرداری و اخذ رسید بابت آن، مهندس ناظر می بایست نامه ای با همین مضمون به سازمان نظام مهندسی ساختمان و بازرسی اداره کار تحویل داده و رسید اخذ نماید. سپس به مهندس محاسب پروژه نیز نامه‌ای ارسال کرده و در نامه از مهندس محاسب بخواهد تا به همراه وی از محل پروژه و وضعیت کنونی گود بازدید به عمل آورده و متناسب با شرایط گود نسبت به تهیه نقشه های سازه نگهبان جدید اقدام نماید. در نهایت مهندس ناظر باید نامه‌ای خطاب به مالک تهیه کرده و از ایشان بخواهد با مراجعه به مهندس محاسب، نقشه های جدید سازه نگهبان را اخذ کند و آنرا توسط مجری صاحب صلاحیت اجرا نماید. اگر مالک از تحویل گرفتن نامه ممانعت نمود، مهندس ناظر می بایست نامه را به صورت اظهارنامه قضایی به مالک ابلاغ کند و نیز استشهاد نامه ای با حضور همسایگان پلاک های مجاور تهیه کرده و در آن ذکر کند که مالک از دریافت نامه مهندس ناظر استنکاف (خودداری) کرده است.

نکته ای بسیار مهم این است که در هنگام تهیه نقشه های سازه نگهبان جدید بحث سپر خاکی نیز ذکر شود و به مالک نیز به صورت شفاهی گفته شود که در حین خاکبرداری می‌بایست سپر خاکی را حفظ نماید که تا زمان تهیه نقشه های جدید سازه نگهبان از ریزش گود جلوگیری به عمل آید. اگر نقشه های سازه نگهبان با نظر مهندس ناظر متناسب با شرایط گود بود مالک می بایستی طبق آن سازه نگهبان را اجرا کرده و ادامه عملیات خاکبرداری را متوقف نماید.

اگر مهندس ناظر مشاهده نمود پس از تحویل نامه به شهرداری هیچگونه اقدامی انجام نپذیرفت و مالک نیز روند عملیاتی خود را ادامه می دهد، روز بعد، نامه‌ای به شرح زیر تهیه کرده و تحویل شهرداری ناحیه/منطقه، سازمان نظام مهندسی ساختمان، بازرسی اداره کار و اداره کل راه و شهرسازی (به استناد ماده ۳۵ قانون نظام مهندسی) بدهد.

” جناب آقای … شهردار محترم ناحیه / منطقه …

اینجانب … به کد ملی … (مشخصات مهندس ناظر)، به عنوان مهندس ناظر ساختمان به شماره پرونده شهرسازی … و به آدرس واقع در … بدین وسیله به اطلاع می­رساند با توجه به تذکرات پیاپی به مالک مبنی بر اجرای سریع سازه نگهبان و استفاده از اعضای سازه نگهبان (مطابق نقشه) و همچنین توقف ادامه عملیات خاکبرداری، تاکنون مالک هیچگونه اقدامی انجام نداده و نیز از طرف آن مقام محترم نیز هیچگونه اقدامی در جهت اصلاح و کاهش خطر، در جهت پایدارسازی درست و مناسب برای پلاک های مجاور انجام نشده است و مالک بدون استفاده از مجری ذیصلاح و به صورت تجربی در حال اجرای سازه نگهبان فاقد ایمنی لازم می باشد با توجه به عدم صلاحیت مالک جهت اجرای موارد فوق و عدم استفاده از مجری صاحب صلاحیت، خواهشمند است به استناد بند ۱۴ ماده ۵۵ قانون شهرداریها (شهرداری می بایست ساختمان هایی که باعث خطر برای شهروندان می شوند بعد از اخطار و در صورت عدم توجه مالک، می بایستی به هزینه خود رفع خطر نماید و هزینه‌های مربوطه به انضمام جرایم از مالک مسترد کند) عمل نموده و سریعاً تحت نظارت اینجانب نسبت به پایدارسازی دیوارهای گود اقدام نمائید در غیر اینصورت مسئولیت عواقب هر گونه خسارت جانی و مالی بر عهده شهرداری و سازنده ساختمان خواهد بود.”

مهندس ناظر می بایست نامه فوق را تحویل شهرداری داده و رسید دریافت نماید. سپس نامه‌ای با همین شرح برای سازمان نظام مهندسی ساختمان، بازرسی اداره کار و اداره کل راه و شهرسازی طبق ماده ۳۵ قانون نظام مهندسی نوشته و نامه مربوط به شهرداری را پیوست آن کند و پس از تحویل رسید اخذ نماید. نکته ای که در اینجا وجود دارد این است که در نامه­ی بازرسی اداره کار عدم رعایت موارد ایمنی در حین کار و نیز حضور کارگر اتباع بیگانه (افغانی) فاقد پروانه کار نیز قید شود.

در چنین حالتی مهندس ناظر می‌بایست حتماً سقف پوشش مالی و جانی بیمه نامه اش را طی اخذ یک الحاقیه از شرکت بیمه افزایش بدهد و یا در صورت توان نسبت به خرید دو بیمه نامه اقدام کند. این دو بیمه نامه می تواند از دو شرکت مختلف باشد به عنوان مثال مهندس ناظری که تحت پوشش بیمه ایران می باشد، می تواند بیمه نامه دیگری از شرکت بیمه البرز یا سرمد نیز تهیه کند.

• این مباحث جزئیاتی هم دارد که در سفرهای بعدی در رابطه با آن بحث می‌شود

حالت دیگری نیز وجود دارد که مالک برای شروع عملیات، درخواستی از مهندس ناظر نداشته و زمانی که مهندس ناظر برای بازدید به محل ساختمان می‌رود ملاحظه می‌کند مالک علاوه بر فونداسیون دو سقف ساختمان را نیز اجرا کرده است.

در این حالت به علت اینکه فونداسیون اجرا شده است، خطری پلاک های مجاور را از لحاظ ریزش به داخل گود تهدید نمی کند و مهندس ناظر هیچ نگرانی برای محکومیت در محاکم قضایی نداشته بلکه باید نگران محکومیت های انتظامی در شورای انتظامی سازمان نظام مهندسی ساختمان باشد. حال با این شرایط مهندس ناظر چه باید بکند؟

در این شرایط دو حالت وجود دارد که به بررسی این دو حالت می پردازیم:

در حالت اول مالک به طریقی می تواند به ناظر اثبات کند که میلگردهایی که بطور مثال در فونداسیون اجرا کرده مطابق نقشه های مصوب است. در مورد اسکلت اگر ساختمان اسکلت فلزی باشد که مشخص و قابل رویت است اما اگر ساختمان اسکلت بتنی باشد میلگردها توسط بتن پوشیده شده و قابل مشاهده نیست و بنابریان مالک می بایست آزمایش میلگرد داخل بتن را انجام دهد تا به مهندس ناظر اثبات شود که آرماتورگذاری مطابق نقشه های مصوب صورت گرفته. معمولاً مالکین زیر بار انجام این آزمایش نمی‌روند، به همین جهت اگر مهندس ناظر بیان کند که مالک شروع عملیات بتن ریزی را اطلاع نداده و بطور مثال فونداسیون و دو سقف را بدون اطلاع اجرا کرده است و استحکام سازه مورد تایید نیست و حتی به بند معروف مبحث دوم ۵-۴-۲ (که این بند بیان می کند مالک شروع عملیات و کلیه عملیات اجرایی را باید کتبا به اطلاع مهندس ناظر برساند) استناد کند،  که باز هم رافع مسئولیت های مهندس ناظر نمی باشد.

مالک از این جهت که بدون اطلاع، عملیات ساختمانی را انجام داده است مقصر شناخته می شود اما مهندس ناظر نیز تقصیر می گیرد چرا که پس از صدور پروانه ساختمانی، نظارت مستمر نداشته، این بدین معنی است که اگر مهندس ناظر، استحکام سازه را زیر سوال ببرد و مالک از مهندس محاسب طرح تقویت بگیرد و به دلیل صرف هزینه اضافی برای طرح تقویت سازه در دادگاه عمومی علیه مهندس ناظر شکایت کند، مهندس ناظر به دلیل عدم نظارت مستمر بایستی تاوان بدهد. در حالت دوم در مواجهه با چنین شرایطی، اگر هنوز شهرداری در جریان ما وقع نیست یعنی مامور بازدید شهرداری گزارشی در رابطه با اجرای فونداسیون و دو سقف توسط مالک ثبت و ضبط نکرده است، مهندس ناظر می تواند سه مورد گزارش به مرجع صدور پروانه ارسال کند. در ابتدا مهندس ناظر می بایستی یک گزارش گودبرداری و یک هفته پس از آن گزارش فونداسیون را ارسال نموده و در گزارش فونداسیون خود ذکر کند:

” مالک فونداسیون را اجرا نموده و به اینجانب اطلاع نداده است در نتیجه استحکام فونداسیون مورد تایید نیست.”

پس از یک هفته گزارش سقف اول را به شرح ذیل ارسال کند

” مالک سقف اول را اجرا نموده و به اینجانب اطلاع نداده است. در نتیجه استحکام سقف اول مورد تایید نیست.”

و به همین ترتیب یک هفته بعد سقف دوم را به این شکل گزارش نماید:

” مالک سقف دوم را اجرا نموده و به اینجانب اطلاع نداده است. در نتیجه استحکام سقف دوم نیز مورد تایید نیست”

مهندس ناظر باید در چند بخش عملیات اجرا شده توسط مالک را گزارش دهد تا در شورای انتظامی و محاکم قضایی محکوم نشود. اما اگر مهندس ناظر تمام قسمت های اجرا شده توسط مالک را در یک گزارش به مرجع صدور پروانه ارسال کند نشان از این است که مهندس ناظر نظارت مستمر نداشته و محکومیت برای وی در شورای انتظامی و محاکم قضایی در پی خواهد داشت.

• شورای انتظامی سازمان نظام مهندسی ساختمان یک رویه مخصوص و مشخص دارد که بر اساس مبحث دوم مقررات ملی ساختمان استخراج شده است. اگر مهندس ناظر هنگام بازدید از ساختمان مشاهده نماید که مالک به طور مثال فونداسیون و دو سقف اسکلت بتنی را اجرا نموده است و این موارد را به صورت یکجا در یک گزارش ارسال نماید، شورای انتظامی برای وی محکومیت در نظر می گیرد و بیان می‌کند که مهندس ناظر نظارت مستمر نداشته است، شورای انتظامی هنگامی مهندس ناظر را تبرئه می کند که فقط از اجرای یک مرحله بی اطلاع بوده و فقط یک مرحله را بازدید نکرده باشد. به طور مثال مهندس ناظر فقط فونداسیون را بازدید نکرده باشد یا مثلاً فقط از اجرای یک سقف بی اطلاع باشد. به همین جهت بیان شد که گزارش در این حالت در سه مرحله با فاصله زمانی یک هفته ارسال گردد.

حتی اگر مامور بازدید شهرداری هم در این مدت قبل از مهندس ناظر از ساختمان بازدید داشته و حتی گزارش هم ثبت کرده باشد، باز هم مهندس ناظر باید به صورت سه قسمتی گزارشات خود را ارسال نماید زیرا شهرداری و شورای انتظامی با هم در ارتباط نیستند و سیستم الکترونیکی مرتبط ندارند

بدیهی است انجام این موارد توسط مهندس ناظر باعث ایجاد نارضایتی مالک می‌شود. اگر مالک پس از متوجه شدن عدم تائید استحکام سازه توسط مهندس ناظر شروع به مشاجره و شانتاژ نمود و نیز شهرداری، از ادامه عملیات، جلوگیری به عمل نیاورد، مهندس ناظر حتماً باید یک گزارش با موضوع عدم رعایت موارد ایمنی و ذکر این مورد که کارگران اتباع بیگانه (افغانی) فاقد پروانه کار در کارگاه مشغول به کار هستند (حتی اگر هم کارگران اتباع بیگانه (افغانی) فاقد پروانه کار در کارگاه حضور نداشتند) بنویسد و به بازرسی اداره کار تحویل دهد. بازرسی اداره کار پیرو نامه مهندس ناظر به محل کارگاه رفته و از ادامه فعالیت مالک جلوگیری خواهد کرد. واحد بازرسی اداره کار در اینگونه موارد قدرت بیشتری از شهرداری دارد. در این حالت چون مالک تحت فشار قرار گرفته است به شورای انتظامی سازمان نظام مهندسی رفته و از مهندس ناظر طرح شکایت می کند. که به چه دلیل مهندس ناظر برای ساختمان وی عدم استحکام گزارش نموده؟

پس از احضار مهندس ناظر به شورای انتظامی، وی می‌بایست مکاتبات و گزارشات مرحله‌ای را با خود برده و در شورای انتظامی ارائه کند. این مدارک اثبات می­کند که مهندس ناظر به وظایف و تکالیف قانونی خود عمل کرده است. در نهایت، مالک موظف است نظر مهندس ناظر را تامین کند. مهندس ناظر نیز باید در گزارشات خود اینچنین ذکر کند که:

“مالک میبایست اثبات کند که میلگردهایی که در بتن فونداسیون، ستونها، تیرها و سقف ها اجرا کرده مطابق نقشه های مصوب می باشد.”

در این حالت مالک تنها با روش آزمایش اسکن میلگرد در بتن می تواند انطباق عملیات اجرایی را با نقشه های مصوب اثبات نماید

• مهندس ناظر باید در گزارشات بنویسد “استحکام به شرطی مورد تایید قرار می گیرد که نتایج آزمایشات اسکن میلگرد در بتن و مقاومت مشخصه بتن مطابق مشخصات موجود در نقشه های مصوب باشد.” بهترین نحوه انجام آزمایشات که هم تعداد و سایز میلگرد ها در بتن را مشخص کند و نیز مقاومت بتن بررسی شود انجام توام و همزمان آزمایش التراسونیک و چکش اشمیت می باشد. آزمایش کرگیری از بتن سخت شده یا مغزه گیری به علت ایجاد ضعف در سازه و نیز جواب ضعیف مقاومت بتن توصیه نمی شود.

اگر جواب آزمایشات مذکور خارج از مشخصات موجود در نقشه های محاسباتی باشد، مالک موظف است به مهندس محاسب مراجعه کرده و نقشه های طرح تقویت سازه (فونداسیون ، سقف و اسکلت) اخذ نماید. در این حالت اگر گزارشات مهندس ناظر به صورت چند قسمتی نبوده و به صورت کلی استحکام سازه (فونداسیون، سقف اول و دوم و اسکلت بتنی) را زیر سوال ببرد، مالک می تواند با مراجعه به دادگاه عمومی و طرح شکایت از مهندس ناظر و بیان اینکه مهندس ناظر گزارشات خود را در موعد ارسال نکرده است، ایشان را محکوم کند. در این صورت مهندس ناظر به نسبت درصد تقصیر باید مبلغی از اجرای طرح تقویت سازه را بپردازد.

نتیجه اینکه باید به معنا و مفهوم نظارت مستمر توجه داشت